Autorka: Natalia Janicka

W Polskich szkołach ocenianie uczniów opiera się głównie na systemie cyfrowym, a dominującym mechanizmem jest uśrednianie ocen uzyskanych z testów, kartkówek, odpowiedzi ustnych i innych form sprawdzania wiedzy.

Zgodnie z obowiązującym prawem ocenianie osiągnięć edukacyjnych ucznia polega na rozpoznawaniu poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań określonych w podstawie programowej czy wymagań edukacyjnych wynikających z realizowanych w szkole programów nauczania. Stosowanie progów średnich ocen jako wyłącznego kryterium przy ustalaniu ocen klasyfikacyjnych śródrocznych i rocznych pozostaje w sprzeczności z przepisami, które jasno wskazują, że klasyfikacja polega na podsumowaniu osiągnięć edukacyjnych ucznia, a nie na mechanicznym wyliczeniu średniej arytmetycznej bądź ważonej. Tego rodzaju praktyka upraszcza proces oceny do poziomu statystycznego uśrednienia, co ostatecznie nie pozwala na uwzględnienie indywidualnych postępów, zaangażowania ani specyfiki przedmiotu czy rodzaju aktywności edukacyjnej.

Ocenianie kształtujące jest koncepcją coraz chętniej przyswajaną przez placówki oświatowe, gdyż podstawowym celem jest wspieranie rozwoju osób uczących się poprzez skupienie się na jakości ich pracy, poziomie zaangażowania oraz na indywidualnych postępach w nauce. W myśl oceniania kształtującego nie powinno się skupiać na końcowych wynikach uzyskanych przez ucznia. Rezygnując często ze stosowania tradycyjnych ocen cząstkowych, nauczyciel bądź wychowawca udziela uczniowi informacji zwrotnej. Takie podejście pozwala na zrozumienie tego, co wymaga poprawy, a także jak powinna wyglądać dalsza ścieżka rozwoju. 

Należy również zwrócić uwagę, iż ocenianie kształtujące pozytywnie wpływa na budowanie wewnętrznej motywacji u uczniów. Podczas stosowania ocen cząstkowych praktyka szkolna pokazuje, że tak jak oceny pozytywne sprawiają, że uczniowie cieszą się ze swoich osiągnięć, tak oceny negatywne mogą doprowadzić do zniechęcenia się ucznia oraz rezygnacji z podejmowania dalszych prób zrozumienia tematu. W takim przypadku ocena traci swoją funkcję informacyjną. Ocenianie kształtujące wyznacza zupełnie inny kierunek, gdyż rezygnując z mechanizmu cyfrowego w ocenianiu na rzecz zapewniania szczegółowej informacji zwrotnej, można budować środowisko szkolne, w których uczniowie czują się przede wszystkim bezpiecznie. Ponadto docenianie postępów, które wyznaczane są poprzez indywidualną pracę, sprawia że uczniowie uczą się chętniej i mogą bardziej się angażować. Ocenianie kształtujące jest koncepcją, która wyznacza kierunek nauki dla samego siebie, a nie nauki „na ocenę”.

Należy jednak pamiętać, że oceny końcowe muszą i tak być wystawione w postaci cyfrowej. Jednakże nawet w przypadku rezygnacji z ocen cząstkowych, stosując ocenianie kształtujące, nauczyciele mogą wystawić oceny śródroczne i końcoworoczne na podstawie obserwacji indywidualnej pracy i postępów konkretnego ucznia. W wielu szkołach tego typu podejście jest już stosowane, mimo tego, że nie rezygnują ze stosowania również ocen cząstkowych. Pamiętać jednak należy, iż ocena klasyfikacyjna powinna stanowić efekt całościowego rozpoznania poziomu wiedzy i umiejętności osoby uczącej się, dlatego też średnia ocen – nawet w formie ważonej – powinna stanowić jedynie narzędzie pomocnicze w podejmowaniu decyzji, lecz nie powinna być traktowana jako czynnik rozstrzygający. W takich przypadkach nauczyciel powinien mieć prawo wystawić uczniowi oceny niższe bądź wyższe, niż wynikałyby one z potencjalnych średnich.

Jak to może wyglądać w praktyce? 

Konkretny uczeń może nie uzyskiwać ocen cyfrowych w ramach form sprawdzania wiedzy, w jakich uczestniczy, a wciąż można wystawić ocenę końcową. W jaki sposób? W takim przypadku stosuje się uzasadnienie dla kryteriów, na podstawie których uczeń uzyskał konkretny stopień, a które to mogą być wyznaczane między innymi przez wkład ucznia w pracę czy zaangażowanie mimo pozornie słabszych wyników.

Niezależnie od przyjętej w szkole formy oceniania, warunki ustalania ocen powinny być opisane w wewnątrzszkolnych czy przedmiotowych systemach oceniania w Statucie.

Podstawa prawna:

1. Art. 44b. ust. 3. ustawy o Systemie oświaty

2. Art. 44f ust. 2 ustawy o Systemie oświaty